5 mốc phục hồi sức khỏe sau sinh, cần chăm sóc đặc biệt cho mẹ và bé. Sáu tuần đầu tiên sau khi sinh được coi là thời kỳ hậu sản. Tuy nhiên, các chuyên gia Sản khoa cho biết, thời gian hậu sản có thể kéo dài từ 6 tháng đến một năm tùy thuộc vào sức khỏe của người mẹ sau sinh.
Đây là những bước quan trọng cần lưu ý để chăm sóc tốt cho cả mẹ và bé.Sau khi sinh, cơ thể của người mẹ trải qua nhiều biến đổi, từ việc làm lành vết thương sau sinh cho đến thay đổi tâm trạng do biến động nội tiết tố, gây ra căng thẳng trong việc chăm sóc con, thiếu ngủ và vai trò làm mẹ.
Thời gian phục hồi của mỗi người mẹ là khác nhau. Người mẹ sinh con lần đầu sẽ có trải nghiệm khác biệt so với người mẹ đã từng sinh con trước đó. Sự khác biệt cũng có thể xuất phát từ quá trình rặn đẻ trong 20 phút so với việc chuyển dạ trong 40 giờ, hay rặn đẻ trong 3 giờ và sinh mổ cấp cứu.
Bác sĩ Nguyễn Tuấn Anh từ Bệnh viện Phụ sản Trung ương đã chia sẻ một số mốc quan trọng trong quá trình phục hồi sau sinh mà các sản phụ cần chú ý và chăm sóc:
Tuần đầu tiên sau sinh
Sau khi sinh thường hoặc sinh mổ, tùy thuộc vào tình trạng của sản phụ, có thể có mức độ tổn thương tầng sinh môn hoặc âm đạo. Trong tuần đầu tiên, máu thường có màu đỏ tươi, sau đó sẽ chuyển sang màu nâu giống như kỳ kinh nguyệt. Sản phụ có thể trải qua những cơn co thắt nhỏ, đặc biệt là khi cho con bú. Đây là thời gian tử cung và dạ con co bóp để trở lại kích thước trước khi mang thai.
Nếu sinh mổ, việc di chuyển có thể gặp khó khăn và vết mổ sẽ đau đớn. Việc giữ vết mổ sạch sẽ và khô ráo là quan trọng để tránh nhiễm trùng. Nhiều phụ nữ gặp khó khăn khi đứng dậy, ngồi xuống, hay di chuyển trong giường, nhưng việc vận động và tập đi lại là cần thiết để tránh cục máu đông và tình trạng tắc nghẽn ruột.
Sau khi sinh, bất kể là sinh thường hay sinh mổ, việc cho con bú sớm sẽ rất quan trọng, vì lúc này sữa non chứa nhiều dinh dưỡng nhất và chứa nhiều chất đề kháng nhất cho sự phát triển của trẻ sơ sinh.
Nếu sinh mổ dùng gây tê, các bà mẹ có thể cho bé bú ngay sau 1 giờ đầu tiên. Đối với những sản phụ sinh mổ dùng gây mê toàn thân, thường cần chờ 4-6 tiếng trước khi cho bé bú, khi thuốc gây mê bắt đầu mất tác dụng.
Khi cho con bú, cơ thể mẹ sẽ tiết oxytocin, giúp tử cung co hồi nhanh chóng hơn và giảm nguy cơ mất máu. Việc cho con bú nhiều càng tốt đối với những người mẹ bị đau dạ con, vì lúc này tử cung sẽ co nhiều hơn.
Trong vòng 6 giờ đầu sau sinh mổ, các bà mẹ không nên ăn gì. Sau đó, chỉ nên uống nước lọc hoặc ăn cháo loãng cho đến khi cơ thể có thể tiêu hóa thức ăn một cách bình thường. Từ ngày thứ hai trở đi, họ nên ăn uống bình thường và cần đảm bảo cung cấp đủ 4 nhóm thực phẩm (tinh bột, protein, chất béo, vitamin và khoáng chất), rau xanh, trái cây, và tăng cường thức ăn giàu protein và canxi, cũng như uống đủ nước để tạo sữa cho con bú, tránh sử dụng thực phẩm gây tiêu chảy hoặc dị ứng.
Đặc biệt, ngày thứ 3 sau sinh được xem là khó khăn về mặt tâm lý. Sau sinh, nồng độ estrogen và progesterone giảm, trong khi nồng độ prolactin và oxytocin tăng giảm suốt cả ngày, gây ra sự thay đổi trong tâm trạng và cảm giác mệt mỏi do thiếu ngủ, có thể dẫn đến rối loạn tâm trạng cho người mẹ.
Tuần thứ hai sau sinh
Việc chảy máu sau sinh là điều bình thường và thường bắt đầu ngay sau khi sinh, bất kể phương pháp mà thai phụ đã sử dụng để sinh con. Sự chảy máu mạnh mẽ, có thể thấy máu đỏ tươi hoặc cục máu đông là một phần của quá trình bình thường sau sinh. Theo thời gian, lượng máu sẽ dần giảm và màu sắc của máu cũng thay đổi, điều này có thể kéo dài đến khoảng 6 tuần và có sự khác biệt giữa các trường hợp.
Ở giai đoạn này, sản phụ có thể cảm nhận sự ngứa ở vùng âm đạo, đây là dấu hiệu của quá trình lành vết thương. Việc các vết khâu sưng lên cũng có thể gây ra sự không thoải mái cho người mẹ, nhưng điều này thường là dấu hiệu của quá trình lành.
Đối với người mẹ sinh mổ, sự đau đớn vẫn có thể cảm nhận được, nhưng việc di chuyển và hoạt động có thể dễ dàng hơn. Cảm giác ngứa ở vùng vết mổ cũng có thể xuất hiện do quá trình lành vết thương.
Cảm giác buồn bã, căng thẳng, lo lắng, và sự thay đổi tâm trạng không ổn định là một phần bình thường của quá trình hậu sản và không phải là dấu hiệu của trầm cảm sau sinh.
Tuy nhiên, nếu sản phụ hoặc người thân cảm thấy rằng người mẹ có những dấu hiệu của trầm cảm như không muốn ăn hoặc ngủ, mất liên kết với em bé, có suy nghĩ tiêu cực, ý định tự tử hoặc làm tổn thương cho bất kỳ ai khác, họ cần tìm kiếm sự giúp đỡ y tế vì có thể đó là biểu hiện của trầm cảm…
Tuần thứ 6 sau sinh
Ở giai đoạn này, tử cung của sản phụ thường đã thu nhỏ lại kích thước như trước khi mang thai và sự chảy máu cũng đã dừng lại. Đa số các sản phụ có thể trở lại với việc tập thể dục và hoạt động tình dục, tuy nhiên, nhiều người mẹ vẫn có thể cảm thấy chưa sẵn sàng cho hoạt động tình dục. Một số trường hợp có thể gặp phải tình trạng máu chảy trở lại sau một thời gian ngừng, điều này là do tử cung của người mẹ co bóp mạnh đến mức làm lớp vảy nhau thai bong ra, gây ra sự ra máu đỏ tươi trong vài ngày.
Đối với người mẹ sau sinh mổ, ở thời điểm này, họ đã hoàn toàn phục hồi sau ca phẫu thuật và có thể thực hiện quan hệ tình dục và tập thể dục. Việc đi bộ là một phương pháp tốt, nhưng cần phải thực hiện chậm rãi, và có thể nâng nhẹ các vật dụng. Vết sẹo có thể không còn đau nữa, nhưng có thể cảm nhận được cảm giác tê hoặc ngứa.
Nếu người mẹ cảm thấy lo lắng về tình trạng cảm xúc hoặc tâm trạng của mình, họ nên thông báo cho bác sĩ khi đi khám sức khỏe vào lịch hẹn 6 tuần sau sinh. Cảm giác mệt mỏi và kiệt sức là điều bình thường, tuy nhiên, các dấu hiệu của tình trạng chán nản, tuyệt vọng hoặc lo lắng cao hơn cần được điều trị.
Sáu tháng sau sinh
Nếu tóc rụng sau khi sinh, thì hiện tượng này sẽ dần dừng lại. Sự mất sữa hoặc suy giảm sản xuất sữa có thể xảy ra tùy thuộc vào công việc và tình trạng sức khỏe của người mẹ. Kinh nguyệt có thể trở lại vào bất kỳ thời điểm nào trong giai đoạn này.
Người mẹ sau sinh mổ thường cảm thấy mệt mỏi hơn sau sáu tháng, điều này phụ thuộc vào việc em bé ngủ và sức khỏe của con như thế nào. Nếu em bé có giấc ngủ tốt hơn và trạng thái tinh thần của người mẹ được nâng cao, thì thời gian này có thể tích cực hơn.
Nếu người mẹ vẫn cảm thấy lo âu, buồn chán, hoặc có suy nghĩ tiêu cực, cần phải đi khám để được tư vấn và điều trị.
Một năm sau sinh
Sau một năm, người mẹ có thể cảm thấy trở lại với bản thân của mình, tuy nhiên cơ thể có thể có những thay đổi như tăng cân hoặc phân bố trọng lượng không đều. Sự khác biệt này có thể do việc có hay không cho con bú, và ngực có thể trông khác biệt so với trước khi mang thai.
Vết sẹo từ sinh mổ có thể trở nên mờ đi nhưng vẫn có thể cảm thấy tê hoặc ngứa. Theo các chuyên gia sản khoa, để đảm bảo an toàn sau sinh mổ, nên chờ ít nhất từ 18 đến 23 tháng trước khi suy nghĩ về thai kỳ tiếp theo. Nên cân nhắc để có thai lại sau khoảng 2-3 năm so với thai kỳ trước, để đảm bảo vết sẹo tử cung được phục hồi hoàn toàn và giảm nguy cơ vỡ tử cung trong quá trình chuyển dạ.
Tình trạng sức khỏe tâm thần của người mẹ có thể phụ thuộc vào việc họ thích nghi với vai trò làm mẹ như thế nào và được bao nhiêu giấc ngủ. Hãy tiếp tục tạo điều kiện cho giấc ngủ trưa hoặc thời gian nghỉ khi bé ngủ.
